اجلاف
یازار: سادای بوداقلی
آزربایجان حیکایه ادبیاتی/اوچونجو جیلد/حاضیرلایانلار: محمد صبح دل ، فاطمه میر حسن پور
اوولجه گیلئی لنیردی، کؤمک ائله میرسینیز، دئییردی، آدام دئییلسینیز، جاماعات دوکان ایشله دیر، مال گتیرنی بیر باشقا، ساتانی بیر باشقا، من آیاغیمی بیر آددیم کنارا قویا بیلمیرم، مجبورام باغلایام، اوندا دا چؤلده کینی ایچری داشی، سونرا گل ایچریده کینی چؤله داشی، بئله ده آل وئرمی گئدر؛ سونرا میننت قویوردو، منه نه وار ائ، دئییردی، منیم دولانیشیغیما چاتیر، من سیز بدبختلردن اؤترو دئییرم، آوارا آوارا گزینجه ، گلیب بئشدن اوچدن قازاناردینیز، سیقارئت پولونوزسا چیخاردی؛ آخیردا دا یانیییردی[1]، اؤزونوز بیلرسینیز، دئیه ردی، جه ننمه گلین، گورا گلین، گلمه ییب کیمه زییان ائله یه جکسینیز، باشا دوشورم، ایندی قیشدی، پنجره نین شوشه سی یوخ، یئر بئتون، آنجاق بئله قالمایاجاق ه ا، یاواش یاواش آغزی بورنو ییغیلاجاق، ایندی ده ه ئچ دوزه لمه سین، بونون یازی وار، یایی وار، بیر دنه ده قاتلانان چارپایی آلیب آتاجام بورا، ایسته سن لاپ گئجه نی ده قال، اوندا بوردان ال چکمه یه جکسینیز، بؤیور باشیما کئچه جکسینیز، ایلان دیلی چیخاراجاقسینیز، اوندا، ه ئچ داریخمایین، من ده دئمه یه بیر سؤز تاپاجام.
«آدام اولمایانلارین» سیراسیندا من ده وارایدیم. بوش واختیم بیرجه بازار گونویدو، اوندا دا گرک اورتایا باشقا ایش چیخمایایدی، اوسته لیک، ه اوا خوش اولایدی، یوخسا بو سویوقدا بیر یئرده دورماقدان گؤم گؤی کسیلیردین. آنجاق، دوغرودان، قاباقدان یای گلیردی، ایکی آی تعطیلده ، سالمان دئمیش، بیر آز پول قازانماق ه ئچ زییان ائله مزدی، ائودن بیر به انه تاپیب، ه ردن بوردا گئجه له مک فیکری ده آدامین ایچینی ایندیدن قیدیقلاییردی.
اونا گؤره سالمانین کؤنتؤی[2] سؤزلرینه باش قوشموردوم. سوسوردوم، چوخ دیره ننده [3] ده ، میزیلداییردیم کی، درسلری چاتدیراممیرام. سالمانین بونا دا جاوابی حاضیریدی. اه ح ، درس اوخویان اولسانیز، واللاه ، ه ئچ اؤزوم سیزی بورا یاخین قویمارام. قیریمینیزدان گؤرورم نه یووانین قوشوسونوز. جانینیزا اذیییت وئرمک ایسته میرسینیز.
صاباحینی دوشونن آدام، زحمت چکر، بیر آز تئز دورار، بیر آز گئج یاتار. اؤیره شیبسینیز آتا آنا الینه باخماغا، قارنینیزی دویورسونلار، قپیک قوروش وئرسینلر، سیز ده گونونوزو کئچیره سینیز. بو گئدیشله ، دئییردی، آخیرینیز نه اولاجاق، گویا اینستیتوت قورتاراندا، بیردن دؤنوب باشقا آدام اولاجاقسینیز؟! اؤزونوزو آلداتمایین، خئیری یوخدو، ایندی زیبیلسینیز، اوخویوب قورتاراندا دا اجلاف اولاجاقسینیز.
سالمانین سؤزلرینه سونرا بیز اؤز آرامیزدا گولوردوک. اؤز آرامیزدا اونا آد دا قویموشدوق:«کؤنتوی سالمان». قاراباغا کؤنوللو گئدنده ، خالام وای شیون قوپاریردی، فیکریندن داشیندیرماق اوچون اؤزونو خسته لییه ده ووردو. بیزسه سالمانا قه رمان کیمی باخیردیق. بئش آلتی آیدان سونرا یارالانیب قاییتدی. بیر آز خسته خانادا یاتدی.
سونرا خالام کاغیذ کوغوز دوزه لتدی، دؤیمه دییی قاپی قویماییب، آخیر بیرته ه ه رلیکله بو دوکان یئرینی آلدی. خسته خانادان چیخاندا، بیز سالمانین اؤزوندن چوخ، اونون موحاریبه حاققیندا خاطیره لرینی گؤزله ییردیک. آنجاق ائله بیل مرمینین یئلی ووروب باشیندان یادداشینی دا آپارمیشدی. بیر کلمه ده موحاریبه دن دانیشمیردی، چوخ اوز ووراندا دا، حیرصلنیردی، بئله ، دئییردی، اوره یینیز آتلانیر، چوخ بیلمک ایسته ییرسینیز، ال قولونوزو توتان ه ا یوخدو، گئدین اؤز گؤزونوزله گؤرون.
بازارا بیتیشیک اولسا دا، دوکان گؤروملو یئرده دئییلدی، اونا گؤره آل وئر یاخشی گئتمیردی. بونون او قدر دخلی یوخدو، سالمان راضیلاشمیردی، بابات[4] مالین اولا، بؤیور باشداکیلاردان دا اوجوز وئره سن، گؤر نه ه نگامه قوپار، موشتری الیندن دیزینی قاتلاییب، بیر ه وْوور اوتوراممازسان. سونرا باشلاییردی پلانلار قورماغا، بو پلانلارین دا باشی آخیردا گئدیب پولا دیره نیردی. بیر آز پول ییغسا، پنجره لره شوشه سالدیراجاقدی، یئره تاختا دؤشتدیره جکدی، مالی دوزمک اوچون رف قاییتدیراجاقدی.
سویودوجودو[5]، کوندیسیونئردی[6]، مال دالینجا گئتمک اوچون آلابابات[7] ماشیندی بونلار بیر آز غلیظ مسله یدی، چوخ سونرالارین ایشیایدی. اساس مسله ، دوکانی سلقه سه مانا سالیب، بیر ساتیجی گؤتورمکدی. اوندا بو ییرتیقخانا، دوغرودان، عمللی باشلی دوکان اولاجاقدی، او دا عمللی باشلی تاجیر. الی جیبینده ، آختاریب تاپیب مالینی گتیره جکدی، ساتیجی دا بیر اوجدان خرید ائله یه جکدی. اوندا، ان باشلیجاسی، بیزی کیمی دوده مه لره [8] ده مؤحتاج اولمایاجاقدی.
آنجاق سالمانی اؤز پلانلاریندان گئنینه بوْلونا لذذت آلماغا قویموردولار. پول پارا، یا نه سه قوپارتماق اوچون دوکانا ائدیلن نؤوبتی «باسقیندان» سونرا، بیر گؤن اوولکی سؤزلری یادیندان چیخیردی. دوکانی دا سؤیوردو، اونو بو دوکانا اورجاه ائله یه نی[9] ده ، اؤز گون گوذرانینی دا.
اه ح ، بئله شئی اولار، دئییردی، بئله یاشاییش اولار، بونون بیری گلسین، ایکیسی گلسین، ه ر یئتن دورتولور بورا، گویا ده ده لرینه بورجوم وار، گویا. بانک اوسته اوتورموشام، قازانسام، ائله دوکانی آبیرا سالارام دا، قپیک قوروشدان اؤترو داه ا بوتون گونو ایت کیمی سیتیلله مرم بوردا. چوخ واخت آرخالارینجا دانیشیردی، اوزده یاتیمینا گئدیردی، چالیشیردی بیرته ه ه ر یولا سالسین. نئینیم، دئییردی، علاجیم نه دی، بونلاردان نه دئسن چیخار، گئجه ینن یاندیریب بیر قزئت آتسا ایچری، نئیله یه سییم، کیمه شیکایت ائله یه سییم.
دوکانا بیر قارین چؤرک اوچون گلنلرده واریدی. اونلارا سالمان داریلمیردی، بعضیسینه پول وئریردی، بعضیسینه آیین اویون. فئیضی کیشییه ایسه آرتیق اوز گؤزوموز اؤیره شمیشدی. بالاجا، آریق آدامیدی، آلتمیش آلتمیشبئش یاشی اولاردی. اه ینینده عسگر کورکو[10]، باشیندا عسگر پاپاغی، گلیب دینمز سؤیله مز توْک پئچینین بؤیرونده اوتوروردو، ه ردن سالمانین ناه ارینا دا اورتاق اولوردو.
فئیضی کیشی قاراباغ قاچقینیایدی، موحاریبه ده بوتون عاییله سینی اوغلونو، گلینینی، ایکی نوه سینی ایتیرمیشدی. گونونو بازاردا کئچیریردی، کیمیسینه سو گتیریردی، کیمیسینه مالینی داشیییردی، عوضینده ه ئچ نه ایسته میردی، آنجاق نه وئرسه لرده گؤتوروردو.
سالمانین قاراباغدا دؤیوشدویونو بیلیردی، بلکه ائله اونا گؤره دوکانا تئز تئز گلیردی. بیر دفه ایسته دی صؤحبته ده چکسین، اوندان ه انسی طرفده ووروشدوغونو سوروشدو. سالمان تئزجه میزیلدادی کی، سیز طرفده اولمامیشام. اوننان دا بو مؤوضوعا داه ا قاییتمادیلار. فئیضی کیشینین بیر دفه اوزونون گولدویونو گؤرموشدوم. ائشیدنده ، اینستیتوتدا اوخویورام ماراقلاندی کی، قورتاریب نه اولاسییام. منیم عوضیمه سالمان جاواب وئردی: قورتاریب، دئدی، اجلاف اولاجاق. کیشی اوندا خیردا خیردا گولدو، گوله گوله ده ، ائله دانیشما، دئدی، آغیللی اوغلانا اوخشاییر. اونون گولدویونه گؤره ایلک دفه ایدی سالماندان اینجیمه میشدیم.
قیش ایمتاحانلاری واختی، سالمانین قیلیغینا گیرمک اوچون، دوکانا، آز قالا، ه ر گون گلیردیم، کیتاب دفتریمی قولتوغوما ووروردوم، گون اورتا ائوه قاییتماغین دردیندن. اؤزومله یئمک ده گتیریردیم. دوکاندا قارالتی ائله ییردیم، سالمان دا، لازیم اولاندا، راحاتجا اورا بورا گئده بیلیردی.
بیر گون یئنه فئیضی کیشی گلیب ساکیتجه پئچین بؤیرونده اؤزونه یئر ائله میشدی. من ده سالمانین آتماجالارینی قولاقآردینا ووروب درسیمی اوخویوردوم. فئیضی کیشی گئتمک اوچون قالخاندا، سالمان گؤتوروب سئللوفان[11] توربایا آیین اویون آتدی کی، اونو بوش یولا سالماسین. آنجاق الی اوزانیلا قالدی. فئیضی کیشی پول ایسته دی. سالمان دوروخدو:
پولو نئینیرسن؟ دئدی.
فئیضی کیشی دیلینی سورودو:
لازیمدی.
نه یینه لازیمدی؟
لازیمدی...
سالمان دؤنوب منه باخدی. اوزونده غریبه ایفاده واریدی. گویا فئیضی کیشی ه ئچ نه دن اونو تحقیر ائله میشدی.
پول سنین نه یینه لازیمدی؟!
فئیضی کیشی داه ا دیللنمه دی ائله جه بوزوشوب دورموشدو.
سالمان بیر یئرده دایانا بیلمه ییب وورنوخدو. سونرا گلیب یئنه دوز فئیضی کیشینین قاباغیندا دایاندی. توربا ه له ده الینده ایدی.
سن آخی نییه یاشاییرسان! پیچیلتی ایله دئدی. من قورخدوم کی، او بو ساعات آغلایاجاق.
اونو ساکیتلشدیرمک اوچون نه سه میزیلدادیم. آنجاق سالمان منی ائشیده سی حالدا دئییلدی.
ایندن بئله یاشاماغینین نه معناسی؟! تزه دن اوغولمو تاپاجاقسان، عاییله می قوراجاقسان، یورد مو سالاجاقسان؟! سن آخی نییه اؤلمورسن، کیشی!
فئیضی کیشی باشینی دا قالدیرمادی. آیاغینی سورویه سورویه چیخیب گئتدی.
من. یئنه دینج دوراممادیم:
—ه ئچ یاخشی ائله مه دین، قوجا کیشیدی...
او بایاقکی ه یککه یله اوستومه قیشقیردی:
سن ده موملا، دئدی، ه امیسی منیم اوچون یاخشی آدام چیخیب، قاناجاقلی چیخیب. خوشون گلمیر، دور، س...دیر بوردان.
من ده دوروب، کیتاب دفتریمی ییغیشدیریب س...دیردیم. آنجاق اوچ دؤرد گوندن سونرا ه ئچ نه اولمامیش کیمی قاییدیب گلدیم. بیر آخشام ساحه مووککیلی قاپینین آغزیندا پئیدا اولدو. سالمان او ساعات جیبینی ائشه له دی.
آمما ساحه مووککیلی دئمه باشقا شئیه گلیبمیش. فئیضی کیشینین شکلینی گؤستردی.
معلوم اولدو کی، سحر سحر بازاردان مئییتینی تاپیبلار، ایندی عونوانینی آختاریر. بیزدن ده بیر شئی اؤیره نه بیلمه ییب، گئتمک ایسته ینده ، گؤزو سالمانین الینده کی پولا ساتاشدی.
دئیه سن، پول وئرمک ایسته ییردین، دئدی، اوتانما، وئر گلسین.
سالمان منه باخدی:
اینستیتوتو قورتاراندا نه اولاجاقسان، اه ؟
اجلاف اولاجاغام، دئدیم.
سالمان گولومسه دی:
آی ساغ اول. پول بو دفه سنه چاتیر.
و من اونون وئردییی پولو گؤتورمک اوچون الیمی اوزاتدیم.
[1] Yanımaq:هدهلهمک
[2] Köntöy:ادبسیز، کوبود، موناسیبتسیز
[3] Dirənmək:بورادا عیناد ائتمک
[4] Babat:اورتا حاللی ، نه چوخ یاخشی نه چوخ پیس
[5] Soyuducu:یخچال
[6] Kondisioner:کولر
[7] Alababat: اورتا حاللی ، نه چوخ یاخشی نه چوخ پیس، بابات
[8] Düdəmə:ایکی باشلی، ایکی قانلی، ایکی دامارلی (یامان آنلامیندا ایشلهنیبدیر)
[9] Ürcah eləmək:راست گتیتدیرمک
[10] Kürk:ایچی توکلو قیش گئییمی
[11] Sellofan:پیلاستیک
ادبی تنقید لازیمدیرمی؟
یازار : راسیم قاراجا
کوچورن: مسعود هارای
بیزیم ادبیات بازلار هله ده بو ابله جه سوالین قاراماتیندان چیخا بیلمه ییبلر، “ادبی تنقید” آنلاییشینی اؤزلرینه مخصوص بیچیمده بودایاراق، “دونیانین هئچ یئرینده تنقید یوخدور” دئییرلر، یا دا “یاخشی بدیعی اثر اولمادیغینا گؤره تنقید یوخدور” دا ایسرار ایدیرلر.
البته کی، کؤنول ایستردی، آنا دیلینده یازیلان بوتون ادبی محصوللار پروفئسسیونال ادبی تنقید سوزگه جیندن کئچسین. آنجاق، 20 ایلدیر “ادبی-تنقید لازیم دئییل" دئیه -دئیه بیز اونو سونگه چیخارتمیشیق. اوخوجولار، آز- چوخ، یازیلان بدیعی اثرلرله تک به -تک قالیب، نه تیجه ده ادبی طلب - تکلیف بازاریندا دونگه لر پوزولوب. آشاغی اوخوجو ذؤوقو مئیارا چئوریلیب، ذؤوقسوزلوکدن ذؤوقسوزلوک دوغولوب.
گؤرون، روسیادا بو مسئله نی نه جور حل ایدیبلر. بیر قروپ پئشه کار تنقیدچی – ادبیات شیناس بیرله شره ک، "ناتسیونالنیی بئستسئلئر" آدی آلتیندا بیر فوند یارادیبلار و عینی آددا موکافات تاسیس ایدیبلر. مقسد روس دیلینده یارانان بوتون ادبی محصوللاری پئشه کار ادبی- تنقید سوزگه جیندن کئچیریب ان پارلاق اثرلری قیمت له ندیرمکدیر. دونیانین هر یئرینده ، او جومله دن آزربایجاندا اولدوغو کیمی، روسیادا دا ادبی موکافاتلار وئریلرکن، عادتن، دسته بازلیق مرضی اؤزونو گؤستریر، بئله موکافاتلارین هر بیری ده یرله ندیرمه یه «ؤزونونکولر"ی آلیر، باشقا دونیا گؤروشه و مئتدا مالیک موللیفلرله هئچ یوخموش کیمی داورانیردیلار. هر ده فه موکافات مراسیملری بیتیب-توکنمه ین اینجیک لیکلرله ، مطبوعاتدا زه هرلی پوبلیکاسییالارلا موشایعت اولونوردو. اوخوجولارین رایینی سوروشماق ایسه هئچ یادا دوشموردو.
نهایت، "ناتسیونالنیی بئستسئللئر" فوندو بو گونه قده ر روسیا ادبی موحیطینده حؤکم سوره ن قئیری-اوبیئکتیو ده یرلندیرمه یه سون قویماق نییتینده دیر. بو مقصدله بو گون روس ادبیاتیندا مؤوجود اولان بوتون جریانلاری تدقیقاتا جلب ائتمک قرارا آلینیب. ایلنومینانتلارین سیاهه سی ترتیب اولونارکن موباحثه لر باشلاییب، بعضیلری "دوشمه ن" ایمضالاری گؤره ر- گؤرمز آدینین سیاحی دن چیخاریلماسینی طلب ایدیب. لاکین بئله لری چوخ آز اولوب.
"ناتسیونالنیی بئستسئللئر" فوندو قئیری- حؤکومت سئکتوروندان مالییه قایناقلاری تاپاراق، اؤز اطرافیندا پروفئسیونال تنقیدچیلر شبکه سی یارادا بیلیب. بؤیوک مونصیفلر و کیچیک مونصیفلر مرحه للی قیمتله ندیرمه ستروکتورو فورمالاشدیریلیب. بؤیوک مونصیفلردن کئچن اثرلر ان سوندا کیچیک مونصیفلرده قیمتله ندیریلیر. 10 مین دوللار حجمینده اساس موکافاتی قازانان موللیفین کیتابی 50 مین تیرا‍‍‍ژلا درج اولونور، اثرین و موللیفین رئکلامی گئنیش سورعتده حیاتا کئچیریلیر.
روسلار اؤزلرینین "بؤیوک آنا دیلی اوکئانوسو" یاراتماق ایشیندن بیر آن بئله اولسون گئری دورمورلار. عکسینه ، روس مدنییتینین داها گئنیش اراضی ده اینکیشافی نامینه اؤز فعالییتینی بوتون اسکی ایمپئرییا مکانینا طتبیق ایتمکده دیرلر.
1988- جی ایلده “گنجلیک” ژورنالی 70 مین تیرا‍‍‍ژلا د رج اولونوردو. ژورنالین نزدینده فعالییت گؤسترن ادبی بیرلیین مشغله لرینده بیر ایل عرضینده ژورنال صحیفه لرینده د رج اولونموش شعیرلرین موذاکیره سی کئچیریله جکدی. بو مؤوضوعدا معروضه ایتمه ک منه حواله اولونموشدو. او واخت همین موذاکیره ندنسه باش توتمادی. حاظیرلامیش اولدوغوم معروضه ایسه ، “بولشئویک احوال- روحییه لی” اولدوغونا گؤره درج اولونمادی.
هر حالدا ماراقلی اولاجاغی دوشونجه سی ایله اونو اوخوجولارا تقدیم ائدیر م.
پاهو؟!
نجف بی وزیر
کؤچؤرن : مسعود هارای
- کربلایی، همیشه سن گله سن! بویور، بویور، آ کیشی، گؤره ک نه وار، نه یوخ، آی کربلایی؟ آی اوغلان، گؤرونور کی، رمضان اولماغینا گؤره سفره چیخمیشسان؟ - خئیر، به ی، سنین باشین اوچون هئچ بیلمره م کی، بو آی رمضان ایدی و یا رمضانین نئچه سیدیر. آنجاق آروادین قورخوسوندان ائوده اوتورا بیلمه ییب قاچمیشام. - بری باخ، آی کربلایی، من اؤلوم بو گونلرده هئچ اوغورلوغا گئدیبسن می؟ - آ به ی، سنین باشین اوچون نئچه واختدان بری هئچ بیر شئی اوغورلایا بیلمه میشم، چونکو بو تزه ناچالنیک گلندن بری الیمیز-آیاغیمیز کسیلیبدیر، بیر پارچا اته حسرت قالمیشیق. - سؤیله گؤروم، آی کربلایی، نئجه دولانیرسیز و روزیگارینیز نئجه کئچیر؟ - نه دئییم، آی به ی، فه له یین چارخی دؤنسون. بیر زامان وار ایدی، قیلینجیمین دالی دا کسیردی، قاباغی دا. آمما ایندی لاپ معطل قالمیشام، هئچ بیلمیره م نه ائله ییرم. آدیما آغا دئییرلر، آمما اؤزوم بیر دانا قووا بیلمیره م... الیمده بیر صنعتیم ده یوخدور کی، اونون ایله معیشت ائده بیلیم. واخت بئله تهرسیز اولوب کی، ال ترپتمک مومکون دئییلدیر. یئنه عؤمرو اوزون اولسون کئچن ناچالنیکین، هئچ اولماسا خیرمان دؤیمکده ن اؤترو بیر نئچه اؤکوز الیمه دوشموشدو. منیم بختیمده ن، علف اولماماغینا گؤره ، اونلار دا گؤتوروم دوشدولر. اونا گؤره جومله سین کسیب یئدیم. ایندی قالمیشام ناچار. -آی کربلایی، او دول عؤورتین اؤکوزونو قایتاردین می؟ هانسی کی، یایلاقدان یوکو دالیندا و الی قوینوندا بیچاره عؤورت آغلایا-آغلایا آرانا قاییتدی. - آی به ی، سنین باشین اوچون همن گؤتوروم دوشن اؤکوزلرین بیری همن عؤوره تین مالی ایدی. - آی کربلایی، نه ظالیم آدام سانمیش، مه یه ر او بیچاره دول عؤوره ته یازیغین گلمه دی؟ - آی به ی، بو زاماندا اوغورلوق ائله مه یه نلر بیر پارچا ال سیز-آیاقسیز آداملاردیر. ایه ر اوغورلوق اولماسا ایدی، من اؤزوم ده گؤتوروم دوشردیم. نه ائله ییم، اوغورلوق ائله مه ین ال-آیاق آلتیندا. قالیر، هئچ کس اونا محل قویمور و سالام داهی وئرمیرلر. او گونلرده سوددا بیزیم سلیم آغانین بیر ایشینه باخیردیلار. ائرمنی دن، مسلماندان شاهید چاغیرمیشدیلار. دئدیم کی، ها، ها. بارماغیمی دیکه لتدیم.جمله سی آند ایچیب سلیم آغانین طرفینه گؤستردیلر. ایندی آی باشووا دؤنوم، اوغورلوق اولماسایدی، منیم سؤزومه کیم قولاق آساردی؟ آی به ی، سن منیم دردیمی آرتیردین، دوروم گئدیم، مالیم ایتیب، مال آدینا گؤروم هئچ اولماسا بیر اوزونقولاق الیمه دوشرمی؟ - گئت! بالام! کربلایی، مؤولا سنه قنیم اولسون!*/
نجف به ی وزیروو. اثرلری،باکی: علم، 1977.- س. 326-334