دیل توتروغو Dil Tutruğu امانت زبان

دیل توتروغو
Dil Tutruğu
امانت زبان

مهران بهاری


ایستئفان نئمانیا´نین توتسوغوندان بیر بؤلوم
İstefan Nemanya’nın Tutsuğundan Bir Bölüm
بخشی از وصیت نامة استفان نمانیا

دیل توتروغو- ص ٢
Dil Tutruğu S. 6
امانت زبان- ص ١٠
سؤزلوک – ص ١٤

دیل توتروغو

ایستئفان نئمانیا (اؤلوم ١٢٠٠ دوغوش ایلی)، نئمانیچ خاقانلیغی ایله سیرب اورتودوکس کیلیسه سینین قوروچوسودور. نئمانیانیچ اوسونو، سیرب اولوسونون اولوشماسی اوغروندا چوخجا چابالامیش و سونوندا اون ایکینجی یوز ایلده بو اولوسون تمه لینی آتمانی و سیرب اورتودوکس کیلیسه سینین باغیلسیزلیغینی ساغلامانی باشارابیلمیشدیر. ایستئفان نئمانیا´نین "دیل توتروغو" آدی ایله بیلینه ن توتسوغو، سیربلار اوچون اولوسال بیر آنلاشما قونوموندادیر. آراسیرا سیربیستان´ین گونده لیک و درگیله رینده یایینلانان بو توتسوغو، اؤلکه نین بوتون ائییتیم و اورال قوروملارینین هؤره کله رینه آسیلمیش اولاراق گؤرمه ک اولاسیدیر. نئمانیا بو بیتیده "دیل"ی "اولوسون اؤزو" دییه تانیملاییر.

ایستئفان نئمانیا´نین توتسوغوندان بیر بؤلوم

قایناق: ژئوپولیتیکا درگیسی، ساییت ١١، ٢٨ چیچه ک آیی (ژوئن) ٢٠٠٣

سئویملی بالام!

دیلینی سئویب باغرینا باس، اؤز یوردونو سئویب باغرینا باسدیغین تکین. دئگیله ر الده ن گئده بیله ر؛ اورلار، یوردلار و دیرگیله رین الده ن گئده بیلمه سی کیمی. (آنجاق) اؤز دیلی، یوردو و دیرگیسینی الده ن وئرمیش بیر اولوسدان گئرییه نمه قالیر؟ (او، آرتیق اولوس دئییلدیر).

اوغلوم!

آغزینا ایدی یاد سؤزجوک آلما. آغزینا یاد سؤزجوک آلاندا، سنین اونا یابقی اولمادیغینی، ترسینه اونون سنی اؤز ایچینده اؤزونله یادلاشدیردیغینی بیلمه لییه ن. اؤلکه نین ان بؤیوک و ان برک اورلارینی الده ن وئرمه ک، دیلین ان کیچیک و ان سیرادان بیر سؤزجویونو الده ن وئرمه کده ن یئیره کدیر. اؤلکه له ر تکجه قیلیجلا دئییل، دیلله ده آلینابیله ر. ایتیریله ن و اوغورلادیلان دئگیله رین ساییسی، یاد بویوندوروغو آلتینا گیرمه نین اؤلچوسودور، بونو بیلمیش اول. دئگیله رینی باشقالارینا قاپدیران اولوسلارین یاشامی دورار.

سئویملیم!

دیله سیخینتی وئره ن بیر سایریلیق واردیر، گؤوده یه سیخینتی وئره ن بولاشیجی آلیزلیقلار تکین. من دیلله رین بئله نچی یولوخوجو و سیخینتی وئریجی سایریلیقلارینی یاخشی آنیمساییرام. بو بولاشیجی سایریلیقلار، داها چوخ بودونلارین اوج بوجاقلاردا، بیر اولوسون باشقا بیر اولوسلا سینیرداش اولدوغو، دیلله رین قارشی قارشییا گلدییی یئرله رده کی اوزانتیلارینی ائتگیله ر.

من ده بو بولاشیجی و اؤلومجول سایریلیغی یاغیلارین دیلله رینه یاییر و اونو اؤز اوردومون قالخانی یاپیرام. من ساواشلاردا، دیلده ن ان قورخونج یاراقلار کیمی یارارلانیرام. قوشونلاریمی و سوبکله ریمی یاری آلینمیش اؤلکه له ره یوللاییرام. من اورلاری داها چوخ دیلله اله گئچیرمیشه م، قیلیجلا دئییل.

سئوگیلیم!

ایکی اولوس بیر بیرییله ساواشابیله ر، آزی باریشیق ایچینده سئویتجه یاشایابیله ر. آنجاق ایکی دیل بیر بیرییله ایدی باریشابیلمه ز. ایکی اولوس بیربیرییله یان یانا، دینجلیک و اویوم ایچینده یاشایابیله ر، آنجاق بئله اولدوغو دوروملاردا بیله، اونلارین دیلله ری یالنیز چارپیشما ایچینده اولابیله ر. ایکی دیل قارشیلاشیب بیربیرینه قاریشاندا، سانکی ایکی قوشون اؤلوم-دیریم ساواشینا گیریشمیشدیر. ساواش سیراسیندا هر ایکی دیل ائشیدیلدییی سوره جه، اورتادا یئنه ن-یئنیله ن یوخدور. آنجاق بیر دیل اؤته کینده ن داها چوخ ائشیدیلمه یه باشلادیغیندا، دئمه ک او دیل ساواشی اوتماق اوزره دیر. ساواشین بیتیمییله بیر دیل آرتانار. بیر دیلین آرتانماسی ایله ده، گرچه کده بیر اولوس یوخ اولوب گئده ر.

چاغام!

دیلله ر ساواشینین، ایکی اوردو آراسینداکی ساواش تکین بیر-ایکی گونلوک و اولوسلار آراسینداکی ساواش کیمی بیر-ایکی ایللیک ساواش اولمادیغینی بیلمه لییه ن. بو ساواش، یوز ایلله رجه سوره ر. بو سوره، دیل اوچون اولدوقجا قیسسا بیر چاغ دیلیمیدیر، یالینیق یاشاغیینین بیر-ایکی ایریمجییی دک!

اوغلوم!

دیلین بولاشیجی سایریلیغی و اؤلومو، ائلگونون بیره ر بیره ر اؤز دیلینه دالینی چئویرمه سی و ایسته یه ره ک یا دا ایسته مییه ره ک یاد دیلینی تابلاماسیدیر. بوتون ووروشما و ساواشلاردا یئنیلمه ک، دیلی ایتیرمه کده ن داها یئیدیر. اوچرا دیلین اؤلومونده ن سونرا اولوس دا یوخدور. بیر اولوس، دیلی وار اولدوغو سوره جه دیریدیر. یالینیق اؤز آنا دیلینی بیر ایل ایچینده اؤیره نه ر و اونو یاشامینین بیتیمینه جه ن اونوتماز. یالینیق یاد دیلینی ده بیر ایل سوره جینده اؤیره نه بیله ر، آنجاق بیر ایلده اؤز آنادیلینی اونوتوب یئرینه یاد دیلینی تابلایابیلمه ز.

سئویملی اوشاغیم!

دیلده ش اولمایانلاری گؤزه تله یین. اونلار گلیر، اؤیله سینه گیزلینجه گلیر کی نئجه گلدیکله رینی بیله بیله مه زسینیز. ایلک باشدا سایو آددیمدا سیزه بویون اه ییب، بیله نیزه یول وئره ر، دیلینیزی بیلمه دیکله ری اوچون کؤپه کله ر کیمی سومسونوب سیزه یالتاقلیق ائده رله ر. بیز اونلارین نه دوشوندوکله رینی ایدی بیلمه ریک، بیله ممه ریک ده. اوچرا اونلار اورکه ن سوسقوندورلار. ایلک گله ن، بولقولاماق اوچون گلیر. گؤردوکله رینی اؤته کیله ره آنلاتیب، آردینجا هامیسی گلیر. ساییسیز بؤلوکله ر گئجه له یین یاواشجا سورونوب گلیرله ر، قنده ال تاپمیش قارینجقالار تکین....

یاوریم!

گون گلیر یوخودان اویانیب و اؤزونوزو یاد دیلینین توتونو و چئپ چئوره نیزی ده دیلده ش اولمایانلارلا قوشاتیلمیش بولورسونوز. او واخت آرتیق گئج اولدوغونو باشا دوشه رسینیز. او واخت اونلارین ساغیر و دیلسیز اولمادیقلارینی؛ اؤز دیل، تورکو، گله نه ک، گؤره نه ک و بیییله رینین اولدوغونو آنلارسینیز. ایشته بوندان سونرا قوموتانلاری های کوی ائدیب، قولاقلاری ساغیر ائده ر. آرتیق اونلار اؤتونمه ز، یالواریب یالتاقلیق ائیله مه زله ر. ترسینه ال اوزادیب اوغورلارلار، گوجه مله آلارلار. و اوندادیر کی سن آرتیق اؤز ائوینده یابانجییان. یا اونلارلا ساواشا قالخیب بیله له رینی ایته کله دیشاری آتاجاغان، یا دا اؤز یورد یووانی بیراخاجاغان. دیلده ش اولمایانلارین تاودیقلاری یوردلارا اوردو یوللانمامالیدیر، اونلارین اوردولاری اؤزو، دیلله رینین اله گئچیردییینه یییه له نمه ک اوچون گله جه کدیر.

یاوریم!

دیل سایو بیر قالادان برکره ک و ساغلامراقدیر. یاغی قالا و قورقانلاری داغیتدیغیندا، اومودسوزلانما. ایییجه اولان بیته نی گؤزله مله و دیلینین باشینا نه له ر گلدییینی گؤر. آبارین دیلین یارا آلمادان قورتولارسا، قورخویا قاپیلما. گؤروک و ساتاغانلاری، ایریمله دینله مه له ری اوچون، الده ن گئتمیش تورپاقلارین درینلیکله رینده کی اورلار و کندله ره یوللا.

دئگیله ریمیزین یانقیلاندیغی یئرله رین و سؤزجوکله ریمیزین بایری آلتین یارماقلار تکین ایشله ک اولدوغو تورپاقلارین، هله ده بیزیم اولدوغونو بیلمه لییه ن. کیمین اونلارا بویروق اولدوقلاری اؤنه ملی دئییل. خاقانلار گلیب گئده ر، اؤلکه له ر داغیلیب ارکله تله ر ییخیلار؛ آنجاق قالارقی اولان، دیل و اولوسدور. اؤلکه نین قوپاردیلمیش بؤلگه له ری و تاویلمیش بودون، بیر گون یئنیده ن اؤز کؤک و آنادیلینه قاییدار.

اوره ییم!

یوردون بؤلونمه سی اولوسال کیملیک اوچون چوخ دا بئلینلی دئییلدیر، بونو بیلمه لییه ن. بو، ارینج بیر قوشاق اوچون بئلینلی اولسون، آنجاق اوندان چوخ دئییلدیر. کیملیک؛ قوشاقلار، اؤلکه له ر و اورلاردان داها قالیجی، داها دیره نجلیدیر. یابانجیلارا توتساق اولموش بیر اولوس، بؤک دالینداکی سویا بنزه ر. بیر گون گلیر بؤک سینار و کیچیک چایلار بیر بیرینه قاووشار. دیل، ایشته او سودور. سو اورکه ن سودور، ایسته ر بؤکون دالیندا، ایسته ر او تاییندا. دیل، یاواشجا قایالاری یاران او دینگین و گوجلو سودور کی داغیلمیش اولوسو آراچکله ر، بؤکله ر و قایالیقلارین آرخاسیندان بیر بیرینه اولاشدیرار.

Dil Tutruğu

İstefan Nemanya (ölüm 1200 doğuş ili), Nemaniç xaqanlığı və Sırb Ortodoks Kilisəsinin quruçusudur Nemanyaniç usunu, Sırb ulusunun oluşması uğrunda çoxca çabalamış və sonunda on ikinci yüz ildə bu ulusunun təməlini atmanı və Sırb Ortodoks Kilisəsinin bağılsızlığını sağlamanı başarabilmişdir. İstefan Nemanya’nın “Dil Tutruğu” adı ilə bilinәn tutsuğu Sırblar üçün ulusal bir anlaşma qonumundadır. Arasıra Sırbıstan’ın gündəlik və dərgilərində yayınlanan bu tutsuğu, ölkə’nin bütün eyitim və ural qurumlarının hörəklərində asılmış olaraq görmək olasıdır. Nemanya bu bitidə “Dil”i, “Ulusun Özü” diyə tanımlayır.

İstefan Nemanya’nın Tutsuğundan Bir Bölüm

Sevimli balam!

Dilini sevib bağrına bas, öz yurdunu sevib bağrına basdığın təkin. Degilər əldən gedəbilər; urlar, yurdlar və dirgilərin əldən gedəbilməsi kimi. (Ancaq) öz dili, yurdu və dirgisini əldən vermiş bir ulusdan geriyə nəmə qalır? (O artıq ulus deyildir).

Oğlum!

Ağzına idi yad sözcük alma. Ağzına yad sözcük alanda, sənin ona yabqı olmadığını, tərsinə onun səni öz içində özünlə yadlaşdırdığını bilməliyən. Ölkənin ən böyük və ən bərk urlarını əldən vermək, dilin ən kiçik və ən sıradan bir sözcüyünü əldən verməkdən yeyrəkdir. Ölkələr təkcə qılıcla deyil, dillə də alınabilər. İtirilən və oğurladılan degilərin sayısı, yad boyunduruğu altına girmənin ölçüsüdür, bunu bilmiş ol. Degilərini başqalarına qapdıran ulusların yaşamı durar.

Sevimlim!

Dilə sıxıntı verən bir sayrılıq vardır, gövdəyə sıxıntı verən bulaşıcı alızlıqlar təkin. Mən dillərin belənçi bulaşıcı və sıxıntı verici sayrılıqlarını yaxşı anımsayıram. Bu bulaşıcı sayrılıqlar, daha çox budunların uc bucaqlarda, bir ulusun başqa bir ulusla sınırdaş olduğu, dillərin qarşı qarşıya gəldiyi yerlərdəki uzantılarını etkilər.

Mən də bu bulaşıcı və ölümcül sayrılığı yağıların dillərinə yayıram və onu ordumun qalxanı yapıram. Mən də savaşlarda dildən ən qorxunc yaraqlar kimi yararlanıram. Qoşunlarımı və sübəklərimi yarı alınmış ölkələrə yollayıram. Mən urları daha çox dillə ələ geçirmişəm, qılıcla deyil.

Sevgilim!

İki ulus bir biriylə savaşabilər, azı barışıq içində sevitcə yaşayabilər. Ancaq iki dil bir biriylə idi barışabilməz. İki ulus birbiriylə yanyana, dinclik və uyum içində yaşayabilər, ancaq belə olduğu durumlarda bilə, onların dili yalnız çarpışma içində olabilər. İki dil qarşılaşıb birbirinə qarışanda, sankı iki qoşun ölüm-dirim savaşına girişmişdir. Savaş sırasında hər iki dil eşidildiyi sürəcə, ortada yenən-yenilən yoxdur. Ancaq bir dil ötəkindən daha çox eşidilməyə başladığında, demək o dil savaşı utmaq üzərədir. Savaşın bitimiylə bir dil artanar. Bir dilin artanması ilə də, gәrçəkdə bir ulus yox olub gedər.

Çağam!

Dillər savaşının iki ordu arasındakı savaş təkin bir-iki günlük və uluslar arasındakı savaş kimi bir-iki illik savaş olmadığını bilməliyən. Bu savaş yüz illərcə sürər. Bu sürə dil üçün olduqca qıssa bir çağ dilimidir, yalınıq yaşağının bir-iki irimciyi dək!

Oğlum!

Dilin bulaşıcı sayrılığı və ölümü, elgünün birər birər öz dilinə dalını çevirməsi və istəyərək ya da istəmiyərək yad dilini tablamasıdır. Bütün vuruşma və savaşlarda yenilmək, dili itirməkdən daha yeydir. Uçra dilin ölümündən sonra ulus da yoxdur. Bir ulus dili var olduğu sürəcə diridir. Yalınıq öz ana dilini bir il içində öyrənər və onu yaşamının bitiminə cən unutmaz. Yalınıq yad dilini də bir il sürəcində öyrənəbilər, ancaq bir ildə öz ana dilini unutub yerinə yad dilini tablayabilməz.

Sevimli uşağım!

Dildəş olmayanları gözətləyin. Onlar gəlir, öyləsinə gizlincə gəlir ki necə gəldiklərini bilə bilənməzsiniz. İlk başda sayu addımda sizə boyun əyib, bilənizə yol verər, dilinizi bilmədikləri üçün köpəklər kimi sümsünüb sizə yaltaqlıq edərlər. Biz onların nə düşündüklərini idi bilmərik, biləmmərik də. Uçra onlar ürkən susqundurlar. İlk gələn bulqulamaq üçün gəlir. Gördüklərini ötəkilərə anlatıb, ardınca hamısı gəlir. Sayısız bölüklər gecələyin yavaşca sürünüb gəlirlər, qəndə əl tapmış qarıncqalar təkin….

Yavrım!

Gün gəlir yuxudan oyanıb və özünüzü yad dilinin tutunu və çep çevrənizi dildəş olmayanlarla quşatılmış bulursunuz. O vaxt artıq gec olduğunu başa düşərsiniz. O vaxt onların sağır və dilsiz olmadıqlarını; öz dil, türkü, gələnək, görənək və biyilərinin olduğunu anlarsınız. İştə bundan sonra qomutanları hay küy edib, qulaqları sağır edər. Artıq onlar ötünməz, yalvarıb yaltaqlıq eylәmәzlәr. Tərsinə əl uzadıb oğurlarlar, gücəmlə alarlar. Və ondadır ki sən artıq öz evində yabancıyan. Ya onlarla savaşa qalxıb bilələrini itəklə dışarı atacağan, ya da öz yurd yuvanı bıraxacağan. Dildəş olmayanların tavdıqları yurdlara ordu yollanmamalıdır, onların orduları özü, dillərinin ələ geçirdiyinə yiyələnmək üçün gələcəkdir.

Yavrım!

Dil sayu bir qaladan bərkrək və sağlamraqdır. Yağı qala və qurqanları dağıtdığında umudsuzlanma. İyicə olan bitəni gözləmlə və dilinin başına nələr gəldiyini gör. Abarın dilin yara almadan qurtularsa, qorxuya qapılma. Görük və satağanları, irimlə dinləmələri üçün, əldən getmiş torpaqların dərinliklərindəki urlar və kəndlərə yolla.

Degilərimizin yanqılandığı yerlərin və sözcüklərimizin bayrı altın yarmaqlar təkin işlək olduğu torpaqların, hələ də bizim olduğunu bilməliyən. Kimin onlara buyruq olduqları önəmli deyil. Xaqanlar gəlib gedər, ölkələr dağılıb ərklətlər yıxılar; ancaq qalarqı olan dil və ulusdur. Ölkənin qopardılmış bölgələri və tavılmış budun, bir gün yenidən öz kök və anadilinə qayıdar

Ürəyim!

Yurdun bölünməsi ulusal kimlik üçün çox da belinli deyildir, bunu bilməliyən. Bu, ərinc bir quşaq üçün belinli olsun, ancaq ondan çox deyildir. Kimlik; quşaqlar, ölkələr və urlardan daha qalıcı, daha dirənclidir. Yabancılara tutsaq olmuş bir ulus, bök dalındakı suya bənzər. Bir gün gəlir bök sınar və kiçik çaylar bir birinə qavuşar. Dil iştə o sudur. Su ürkən sudur, istər bökün dalında, istər o tayında. Dil yavaşca qayaları yaran o dingin və güclü sudur ki dağılmış ulusu araçəklər, böklər və qayalıqların arxasından bir birinə ulaşdırar.


امانت زبان

استفان نمانیا (وفات ١٢٠٠ میلادی) مؤسس سلسلة پادشاهی نمانیچ و مؤسس کلیسای ارتدوکس صربی است. خاندان نمانیچ برای تکوین ملیت صرب تلاشهای زیاد کردند و نهایتا توانستند در قرن دوازدهم شالودة ملیت صرب و زمینة استقلال کلیسای ارتدوکس صربی را فراهم کنند. وصیت نامه استفان نمانیا که به «امانت زبان» مشهور است، در حکم منشور ملی صربها می باشد. امانت زبان را که هر از چندگاهی یکبار در روزنامه ها و مجلات صربستان چاپ میشود میتوان بر در و دیوار همه مؤسسات آموزشی و فرهنگی آن کشور دید. نمانیا در این نامه زبان را جوهرة ملیت میداند.

بخشی از وصیت نامة استفان نمانیا

کودک عزیزم!

از زبان خود پاسداری کن، همانگونه که از وطن خود پاسداری می کنی. واژهها را می توان از دست داد، چنانکه شهرها را، چنانچه سرزمینها و چنانچه جانها را. (اما) از ملتی که زبان، سرزمین و جان خویش را از دست داده است چه چیز باقی می ماند؟ (او دیگر ملت نیست).

پسرم!

هیچ واژة بیگانه ای بر زبان نیاور. هنگامی که واژة ای بیگانه بر زبان میآوری بدان که تو بر آن چیره نشده ای، بلکه از درون با خودت بیگانه گشته ای. بهتر است که بزرگترین و مستحکمترین شهرهای کشور را از دست داد، تا آنکه کوچکترین و متواضع ترین واژه زبانت را. سرزمینها را نه تنها با شمشیر بلکه با زبانها نیز میتوان فتح کرد. آگاه باش که تعداد کلمات به اسارت کشیده شده و از دست رفته، معیار سیطرة بیگانگان است. حیات ملتهائی که واژههای خویش را به دیگران می بازند متوقف میشود.

نازنین من!

بیماری ای وجود دارد که زبان را رنجور می کند همانگونه که تن را. من اینگونه بیماریهای عفونی و واگیردار را بیاد دارم. این واگیرها بیشتر بر حاشیه های یک مردم اثر می گذارد، جائی که ملتی هم مرز با ملتی دیگر است، جائی که زبانها با هم اصطکاک دارند. من در جنگها از زبان، چونان سهمگینترین جنگ افزار بهره میبرم. من هم این بیماری واگیر و مرگآور را در میان زبان دشمن میپراکنم و آن را سپر سپاه خویش میسازم. لشکریان و سرداران را به سرزمینهای نیمه تصرف شده میفرستادم و بیشتر، شهرها را با زبان به چنگ آوردم تا با شمشیر.

عشق من!

دو ملت می توانند با هم بجنگند و یا در آشتی زندگی کنند، اما دو زبان هرگز با هم آشتی نمیتوانند کرد. دو ملت می توانند در صلح و هارمونی زندگی کنند، اما زبانهایشان تنها می تواند در نبرد با هم باشد. هنگامی که دو زبان با هم تماس پیدا کرده و آمیخته میشوند چنان است که دو سپاه در نبرد مرگ و زندگی افتاده اند. تا هنگامی که هر دو زبان به گوش آید هیچکدام نبرد را نبرده است. اما آنگاه که یک زبان بیش از دیگری به گوش رسد، آن زبان رو به پیروزی دارد. جنگ پایان مییابد، و زبانی ناپدید می شود. پس از ناپدید شدن یک زبان، ملتی نیز از بین می رود.

فرزندم!

باید بدانی که جنگ زبانها، نه مانند جنگ میان دو لشکر یک روز و دو روز، و نه مانند جنگ میان ملتها یک سال و دو سال به طول نمی کشد، بلکه سدهها به درازا میکشد. این زمان برای زبان برهه ای بسیار کوتاه است، به اندازة برهه ای یکی دو دقیقه ای از عمر انسان.

پسرم!

بیماری واگیر و مرگ زبان این است که تک تک مردم به زبان خویش پشت کنند، آنگاه خواسته یا ناخواسته زبان بیگانه را بپذیرند. پس بهتر آنکه در همة جنگها و نبردها شکست خورد تا آنکه یک زبان را از دست داد. زیرا پس از مرگ زبان ملتی وجود ندارد. ملت تا هنگامی که زبانی دارد زنده است. آدمی زبان مادری خود را به یکسال فرا میگیرد و تا پایان زندگی آن را از یاد نمیبرد، زبان بیگانه را در یکسال یاد میگیرد اما یکساله نمیتواند زبان مادری را از یاد ببرد و زبان بیگانه را بپذیرد.

کودک نازنینم!

ناهمزبانها را بپایید، آنها میآیند، پنهان میآیند چنان که نمیدانید چگونه آمدند، در هر گام شما را تعظیم میکنند، برایتان راه باز میکنند. در آغاز چون زبانتان را نمیدانند مانند سگها خودشیرینی و چاپلوسی میکنند. ما هرگز نه میدانیم آنها چه میاندیشند و نه میتوانیم بدانیم، زیرا همیشه خاموشند. کسانی که نخست میآیند برای شناسایی میآیند، آنها به دیگران میگویند، سپس همه میآیند. شب هنگام در گروههای بیشمار آرام میخزند، مانند مورچگانی که به قند دست یافته اند.

روزی شما از خواب بیدار میشوید و خود را در چنگ زبان بیگانه گرفتار میبینید. گراگرد شما را ناهمزبانان فراگرفته اند. آنگاه در مییابید که دیگر دیر است. آنگاه درمییابید که آنها کر و لال نیستند، زبان، ترانه، آداب و رسوم و رقصهای خود را دارند، غوغاگرانشان هیاهو کرده، گوش را کر میسازند. اکنون دیگر آنها خواهش و چاپلوسی و دریوزگی نمیکنند، بلکه دست اندازی میکنند، میربایند، به زور میگیرند. و این هنگام تو در خانة خویش بیگانهای. چارهای نداری یا باید با آنان به جنگ برخیزی و به زور بیرونشان بریزی یا خود خانه و کاشانه را رها کنی. به سرزمینهایی که ناهمزبانها تصرف کردهاند نباید لشکر فرستاد؛ لشکرهای آنها خود میآیند تا آنچه را زبان به چنگ آورده تصاحب کنند.

فرزند من!

زبان از هر دژی استوارتر است. هنگامی که دشمن دژها و باروها را ویران میکند نومید مشو. خوب نگاه کن و ببین که بر سر زبانت چه می آید. اگر زبانت بدون خسارت پایدار ماند، بیم به خود راه مده. جاسوسان و بازرگانان را به عمق درون شهرها و روستاهای از دست رفته بفرست تا به دقت گوش فرا دارند.

هر جا که واژههای ما پژواک دارد و هر جا که واژههای ما هنوز مانند سکة زرین کهنی در گردش است، بدان که آن سرزمینها هنوز مال ماست، مهم نیست چه کسی بر آنها فرمان میراند. پادشاهان میآیند و میروند، کشورها و دولتها پاره پاره میشوند اما این، زبان و ملت است که پایدار می ماند. بخشهای جدا شدة کشور و مردم تصرف شده یک روز دوباره به آغوش مادر زبان و ریشة خویش باز میگردند.

ای میوة دل!

بدان که جدایی سرزمین برای هویت ملی چندان خطرناک نیست، شاید تنها برای یک نسل خطرناک باشد و نه بیشتر. میوة دلم! هویت از نسلها و کشورها و شهرها، دیرپاتر و ماندگارتر است. ملت در بند بیگانه، چونان آب پشت سد است، سر انجام روزی سد میشکند و رودهای کوچک به هم میپیوندند. زبان، آن آب است. آب همیشه آب است چه در پشت سد، چه در آن طرف. زبان، آن آب پر توانِ آرام و نیرومند است که آهسته آهسته صخرهها را میشکافد و ملت پراکنده را از پشت مرزها و سدها و صخرهها به هم میپیوندد.


سؤزلوک

آبارینAbarın : اگر
آراچه کAraçək : مرز داخلی
آراسیراArasıra : گاهگاهی، بعضا، بعضی اوقات
آرتانماقArtanmaq : محو و امحاء شدن
آزیAzı : یا، و یا
آلتینAltın : طلا
آلیزلیقAlızlıq : بیماری
آنجاقAncaq : اما، ولی، لاکن
آنیمساماق Anımsamaq: به یاد آوردن
ارکله تƏrklət : دولت
ارینج Ərinc: شاید، بلکه
اؤتونمه ک :Ötünmək خواهش کردن
اوچرا Uçra: زیرا، چونکه
اور Ur: شهر
اورالUral : مدنی، شهری (اور=شهر)
اورکه ن Ürkən: همیشه، همواره
اوزانتیUzantı : ادامه و دوام چیزی
اوسونUsun : خاندان، خانوار، عائله
اولاسیOlası : ممکن
اؤلکهÖlkə : کشور
اولوسUlus : ملت
اولوسالUlusal : ملی
اؤلومجول Ölümcül: کشنده، مهلک
اویومUyum : هماهنگی
ائتگیله مه کEtgilәmәk : تحت تاثیر قرار دادن
ایته کİtək : زور، جبر
ایدی İdi: هرگز، هیچ
ایریمجیکİrimcik : دقیقه
ایریملهİrimlə : با دقت
ایریمله مه کİrimlәmәk : دقت کردن
ایشله ک İşlək: رایج، متداول
ائلگونElgün : خلق، توده
ائیله مه کEylәmәk : کردن، انجام دادن
ائییتیمEyitim : آموزش
باریشیقBarışıq : مسالمت، صلح
باغیلسیزBağılsız : مستقل
باغیلسیزلیقBağılsızlıq : استقلال
بایری Bayrı: باستانی
بودون Budun: مردم
بؤک Bök: سد
بولاشیجیBulaşıcı : مسری
بولقولاماقBulqulamaq : اکتشاف
بولماقBulmaq : پیدا کردن
بؤلوکBölük : گروه، دسته
بویروق اولماقBuyruq olmaq : فرمان راندن
بویوندوروقBoyunduruq : یوغ
بیتیBiti : نامه
بیتیم :Bitim عاقبت، پایان، اختتام، نهایت
بیلهBilә : حتی (من بیله= حتی من)؛ خود (بیله مه= به خودم)
بئلینBelin : خطر
بئلینلی Belinli: خطرناک، مهلک
بییی Biyi: رقص
تابلاماق Tablamaq: قبول کردن، پذیرفتن
تاوماق Tavmaq: تصرف کردن و اشغال کردن
تاویلمیشTavılmış : اشغال و تصرف شده
تکینTәkin : مانند
توتروقTutruq : امانت
توتساقTutsaq : محبوس، زندانی
توتسوقTutsuq : وصیت، وصیتنامه
توتوTutu : اسیر
توتونTutun : رهینه
چاغا Çağa: کودک، فرزند
چئورهÇevrə : اطراف، دورو بر، پیرامون
خاقان Xaqan: پادشاه، شاه
خاقانلیقXaqanlıq : پادشاهی، شاهی، سلطنت
دیرگیDirgi : جان
دیره نجDirənc : مقاومت
دیره نجلیDirәncli : مقاوم
دئگیDegi : گفته، سخن
دیلده ش Dildəş: همزبان
دیلیمDilim : برهه، قطعه
دینجلیکDinclik : سکونت
دینگینDingin : آرام
ساتاغان Satağan: تاجر، بازرگان
ساغلاماقSağlamaq : تهیه کردن، ترتیب دادن
ساغیرSağır : کر
سانکیSankı : گویا
سایری Sayrı: بیمار، مریض، ناخوش
سایریلیقSayrılıq : بیماری، مرض
سایوSayu : هر
سوبک Sübək: افسر، نظامی عالیرتبه
سوره Sürə: مدت، مهلت
سوره جهSürəcə : تا مدتیکه
سؤزجوکSözcük : کلمه ای که در زبان ادبی نیست (محاوره ای، لهجه ای)، و یا منشاء خارجی دارد
سوسقون : Susqun ساکت
سیخینتیSıxıntı : دردسر، ناراحتی
سیرادانSıradan : معمولی
سینیرداشSınırdaş : هم مرز
سئویتSevit : محبت، مهربانی
سئویتجه Sevitcə: با مهربانی
سئویملیSevimli : نازنین
قارینجقاQarıncqa : مورچه
قالارقی Qalarqı: ماندگار
قورقان Qurqan: برج و بارو
قوشاتماقQuşatmaq : محاصره کردن
قوشاقQuşaq : نسل
قوموتانQomutan : به هیجان آورنده، فرمانده (قوموتماق= به هیجان آوردن)
قونومQonum : موقعیت
قیرپیم Qırpım: لحظه
گله نه کGәlәmәk : رسوم
گوجه مGücəm : ظلم
گؤره نه کGörәnәk : آداب
گؤروکGörük : جاسوس
گؤزله مله مه کGözləmləmək : مشاهده کردن
گؤزه تله مه کGözətləmək : مراقبت کردن، مراقب بودن، پائیدن
گونده لیکGündәlik : روزنامه
گؤوده Gövdə: بدن، تنه
گئجه له یینGecәlәyin : شب هنگام
نمهNəmə : چه
هؤره کHörək : دیوار
یابانجیYabancı : خارجی
یابقیYabqı : حاکم، مسلط
یادYad : بیگانه
یادلاشدیرماقYadlaşdırmaq : بیگانه کردن
یارارلانماقYararlanmaq : استفاده کردن
یاراق Yaraq: سلاح
یارماقYarmaq : سکه
یاشاغیYaşağı : عمر
یاشامYaşam : زندگی، حیات
یاغی Yağı: دشمن
یالتاقلیق Yaltaqlıq: چاپلوسی
یالینیق Yalınıq: انسان، آدم، بشر
یانقیلانماق Yanqılanmaq: منعکس شدن، پژواک
یاوریYavrı : کودک، فرزند
یوردYurd : وطن، سرزمین
یولوخوجو Yoluxucu: مسری
یئیYey : خوب، به
یئیره کYeyrək : بهتر، خوبتر
یییه له نمه کYiyələnmək : تصاحب کردن، صاحب شدن